1925 - Yılı Öncesi Çalışmalar - 1 +
* Uşak Şeker Fabrikasının Kurulmasına Amil
Olan Düşünce ve Nuri Bey'in Fikirleri
Sabri Ongun'un Kalemiyle ( Teknik Ziraat Müfettişi )
Türkiye'de, Orta Anadolunun geniş sahalarında, topraktan istifade edilmesinin yalnız hububata inhisar etmesi, çiftçinin eline pek az ve ancak harman zamanı para geçmesini intaç etmekte olduğunu ve bu mahdut kazancın, çiftçinin sürüp giden bir sefalet ve yokluk içinde çırpınması şeklinde tecelli ettiğini görerek, Memlekete başka ziraat sahasında kazanç vasıtaları sağlanmasını düşünen " Uşak'ta Aybey Mahallesinde Molla Ömer Oğlu Nuri Efendi " Şekerin kamıştan Hindistanda ve Pancardan da Avrupa'da çıkarıldığını muhtelif zevatla görüşme esnasında öğreniyor. Uşak'ta da pancar yetiştirerek bundan şeker çıkarmayı düşünüyor.
Bu sıralarda tarih takriben 1323 ( yani 1906 - 1907 ler ) dir.
Yine bu sıralarda bir iş için İzmir'e giden Nuri efendi, Kordon kahvelerinden birinde, pancar ve şeker mevzuu üzerinde tanıdıklarıyla konuşurken, yakınlarında oturup nargele içen bir adam, Kalkıp yanlarına geliyor. Kendisinin esasen Türkiye'li ve adının " " Mehmet Eşref " olduğunu söyleyip, Viyana'da bir şeker fabrikasında mühim bir işte çalıştığını ve bu hususta kendilerini tenvir edebileceğini söyleyerek, Şeker Pancarının ekimi ve evsafı hakkında etraflı izahat veriyor. Uşak havalisinde öteden beri ekilmekte olan " Kırmızı Çükündür " ün ekimine az çok benzeyen şeker pancarının tohumundan bir miktar göndereceğini vaad eden "Mehmet Eşref" Bey pancardan şeker çıkarılması usullerinide izah ediyor. Viyana'ya dönen bu zat oradan pek az bir miktar pancar tohumu gönderiyor. Bu tohumdan bahçelerde üretme yapılmakla beraber istihsal edilen beyaz şeker pancarları rendelenip kaynatılarak ve tasir edilerek pekmez çıkartılıyor. Helvacılardan " Tahan" alan Nuri Efendi çıkardığı bu pekmez veya tatlı mai ile tahan ve köpük helvası yaparak köylülere satmaya başlıyor.
Yalnız bu arada şunu da söylemek lazımdır ki : Halı ve çiftçilik işleriyle uğraşan Hacı Gedikzade Ahmet Efendi ( Savlav Hakkı Gedik ) in babası ve Celep oğlu Abdullah Efendiler de pancar ve pancardan şeker çıkarma işleriyle çok fazla alakalanıyorlar. Doğrudan doğruya " Lonra " ile halı ticareti yapan Hacı Gedikzade Ahmet Efendi,Lonra'da kendisinin halı işleri komüsyoncusu " Gülbenkyan " ismindeki bir zat delalate ve Celepoğlu Abdullah Efendinin israrı ile pancar tohumu getirtiyor. Gerek bu yoldan, gerek Viyana'dan gönderildiğini Nuri Efendinin söylediği tohumdan Uşak'ta pancar ekiminin çogaldığı anlaşılıyor..
Hacı Gedik Ahmet ve Celepoğlu Abdullah Efendiler bir şeker fabrikası kurmanın o vakitler ( 1323 = 1906 - 1907 ) seneleri 25 ila 30 bin altın lira bir sermaye istediğini ve bu işin pekte kolay olmadığını Lonra'daki komüsyoncu " Gülbakyan " efendinin,bilenlere danışmak suretiyle yazdığı mektuptan öğrenerekbu teşebbüsten vazgeçerlerken,Molla Ömer Oğlu Nuri Efendi, Pancardan helva yapıp satarken, Köylü ve çiftçilere pancar ziraatından Memlekete helva gibi tatlı ve hayırlı karlar geleceğini propoganda suretiyle yaymakta devam ediyor.
Bu sırada birinci cihan harbi patlamışve memlekete şeker gelmemeğe başlamıştır. Şeker kıtlığının dogurduğu ihtiyaç ile pan-cardan şurup istihsali için rende, Mengene, Kazan, Süzgeç aletler tekamül ettirilmiş ve elde edilen şurubun fena kokusunun giderilme-si ve renginin berraklaştırılması için,türlü çare ve mualecatı nebatiye, türabiye ve madeniyeye de baş vurulması suretiyle çalışmalar kuvvetlendirilmiştir. Pancar zeriyatı için çiftçilerarasında prapoganda yapılmakla beraber imalatın bu şekilde iptidai vesaitle olmaya-cağını bu işin fenni yollardan yürünülerek bir küçük fabrika kurmak suretiyle gerçekleştirilmesi gerektiğini düşünmüş olan Nuri Efendi , bu iş hakkında merak ve fartı alaka ile elde ettiği malumatı,haftada bir gece "oturma sohbetleri" sırasında ,arkadaşları arasına yaymakta daha fazla faide görüyor.Bu sırada mütereke olmuş ve memleket yunan işğaline uğramıştır.İşğal esnasında yine pancar ve pancardan tatlı istihsaline sessizce devam edilmiştir.Mücadelei Milliye Uşak'ın yakınındaki Dumlupınar meydan muharebesi ve İzmirin istirdadı ile nihayet bulunca,Nuri bey gece toplantıları yaptığı arkadaşları arasındaki irşatlarına devam ederken,su yollarına bakan bir arkadaş kitlesinin toplulugundan istifade ederken,su yollarına bakan bir arkadaş kitlesinin toplulugundan istifade ederek,"Aybey mahallesi Şirketi Hayriyesi"diye mevcut olan Hayır işleri Cemiyetinin ismine "Terakkii Ziraat Şirketi" kelimesini de ekliyerek ,pancardan şeker istihsal etmek ve diger ziraat işleri ile ugraşmak üzere arkadaşlarını bu şirkete "Müessis" yazmağa teşebbüs ediyor.Nuri bey,Müessis yazma işinin bir buçuk sene devam ettiğini,yazılırken müessislerden vehlei ulada para alınmadıgını,yalnız 200,liraso peşin olmak üzere ,bir sene zarfında beher müessisin ikişeryüz liradan üç taksitte 600, lirayı yani, 50*600= 30,000 lirayı tediye ve teahhüt edince,Şirketin 300,000 liralık sermayesinin %10 'u tahsil edilmiş olacagından,resmen teşekkül etmiş sayılarak işe başlaya bilecegini ve bu işin gerçekleşmesinin üzerinde ısrarla durdugunu söylüyor.
Filhakika 1338 senesinde " Terakkii Ziraat Türk A.Ş. " namile bir şirket teşekkül ediyor ve Zİmir sanayi Müdürü Şerif Bey ve Marmara Ve Adalar Denizi Mıntıkası Zİraat baŞ Müfettişi Mehmet Yaşar Beylerin yardımı ile İzmirde , ismi şimdi hatırlamayan bir avukatın marifeti ile bir nizanname kalemem alınıyor.
Şirket böylece krulduktan sonra Nuri bey bir kaç müessis arkadaşı ile Ankara'ya gidiyor.Ankarada yukarıda ismi gecen Nizamname yi İktisat vekaletine ve katibi adle (Noter) tasdik ettirilirken Başvekalet de müracaat ediyor.(Uşak civarında fabrikanın istedigi pancarı yetiştirecek evsafta ve yeter vüs'atta arazinin mevcut olduguna) Ziraat umum müdürü Zihni Bey delaletile Marmara ve Adalar den,z, mıntıkası maşmüfettişi Yaşar Beyden rapor alınıyor.
Bu sıralarda , yani 1923 senesinde istiklal mücadelesinin muzafferiyetle neticelenmesinin memlekette husule getirdiği intibah ve ilan edilen Cumhuriyet idaresi vew sulhün akdi hasebile iktisadi meselelerin ele alınmasına başlandıgı günlerde Uşakta Mola ömerzade Nuri beyin bu gibi fili teşebbüslerle öen sürdüğü ve o günün bazı kuvvetli iktisatcı ve ziraatcılerinin de tasvip ettikleri bu fikir,çok müsait surette karşılanıyor.Yalnız fen adamları ile yapılan temaslar neticesi,Şirketin parasının fabrika kurmağa yetmiyeceginden,sermayenin Hukumetce yapılacak yardımlarla tzyit ve takviyesi cihetine gidiliyor.O sıralarda "Sanayi ve Maadin bankası " yeni teşkil edilmektedir.
Nuri Bey izahatına şu rakamları vererek devam ediyor:
Müessisler 30,000,-00
Maliye 50,000,-00
Ziraat Bankası 10,000,-00
Satılacak hisse senetleri 300,000,-00
Kazalardan 5000,sancaklardan 10,000,-00
Vilayetlerden 15,000,-00 lira şeker bayiliği
karşılıgı hisse bedeli 300,000,-00
340 senesi Bütçesinden verilmek üzere B.M. Mec
lisinin kabul ettiği 300,000,-00
Hisse Bedeli olarak iskada müessesenin teahhüt
ettiği 210,000,-00
1,200,000,-00
Hükümetimizin idare ve mali makamları ile muteaddit temaslar neticesi para ve sermaye işi yukarıdaki şekilde hal edilmiştir.
Bİr taraftan Uşakta tütün,palamut,kilim,halı,bugday, vs. mahsulatı ardiye ve para karşılgı hisse satış ve kaydıa devam edilirken, bir taraftanda "Skoda"müessesesine fabrikanın siparişi işine girişilmiş cekoslavakyadan Ankara veİstanbula gelen mümessillerle görüşülüp , konuşularak , 17 günlük bir süre zarfında , su sekilde bir anlaşma hasıl olmuştur:Uşakta "terakkii T.A.Ş." tarafondan yapılacak fabrika binası içerisine krup işletup şekeri cıkarıp ilk sene zarfında icapeden mutehassıs , usta ve mikinistlerinde masrafları ile de beraber temeni şartı ile , 405.000 dolar.Bu bedelin tediye şartıda söyledir:
% 25 Peşin
% 30 Makinaların İzmire vurudunda
% 35 Altı senede itfa edilmek üzere Skodaya taahüdü mukabili aksiyon.
% 10 Şeker istihsalinde ödenmek
100 Toplam
Bu mukabelinin İstanbulda mes'adet hanında ikinci katta Kayseri mutasarıfı iken bu memuriyetten çekilerek ticaretle muştagil ve (Skoda) firmasının o vakitler mumessili olan, "Sabır Sami" Beyin yazanasinde imza edilmiş oldugnu söylüyor.Fakat Nuri Bey,bu teşebbüs dolayısıyla vesaik ve muaberat suretleri ile bu teşebbüse uzaktan ve yakından alakası olan kimselerin isimleri ile yapılan muhaberatın suretlerini muhafaza etmedigini ve bu gibi vesikaları bazı sebepler tahtında imza ettigini söylemiştir.
Emirleri üzerine Nuri beyden aldıgı malumatı yukarıya dercetmek suretiyle arz ediyorum.
Derin saygılarımla
Teknik Ziraat Müfettişi
Sabri ONGUN
İmza
Orjinali Arşivimdedir.
------------------------ * ---------------------
*
Uşak Tecim Ticaret Osmanlı Anonim Şirketi
Nizamname - i Dahilisi Layiha
İstanbul - 1329 ( 1913 )
Matbaa - i Hayriye ve Şürekası
Birinci Fasıl :
Şirketin teşkil ve maksadı ve İsmi ve Merkezi meyanındadır.
Birinci Madde : Her nevi erzak ve buna menzuh eşyayı ticariye emtia-yı mensuca beyh ve şerasıyla meşkul olmakve Hükümet ile her türlü taahüdata girebilmek ( icra olunacak müzayede ve münaka- iştirak etmek ibaresi çizilmiş ) ve fanila ve çorap ve şayak misüllü mensucat imal ve furuhat ve komüsyonculuk etmek vesait- i nakliye tedarik etmekve temin eylemek hususatını icra etmek üzere zirde muharrer imza Uşak'ta mukim Helvacı zade Ömer Lütfi, Azizlerli Zade Ali, Hacı Hafız Zade Hüseyin, Arnavut Zade Sadık, Arnavut Zade Ali Rıza, Çolak Zade İsmail, Torlak Zade Şerif ve Karanlık Zade Lütfi Efendiler ile tertip ve ihracı bervece ati kararlaştırı-lan hisseler erbabı beyninde bir Osmanlı Anonim Şirketi teşkil olunmuştur.
İkinci Madde : Şirketin Ünvanı Uşak Tecim Ticaret Osmanlı Anonim Şirketi itibariyle bilcümle muamelatı hakkında Devlet-i Osmaniyenin kavanin ve nizamt-ı hazıra müstakbelesi tatbik edilecekti.
Üçüncü Madde :-i Şirketin merkezi Uşak'ta olacak ve memleket-i Osmaniyenin sair bir muhalinde veya memalik-i Ecnebiyede dahi şubeleri bulunabilecektir.
( Sayfanın en üstündeki yazı : Osmanlı Anonim Şirketleri Nızamname-i Dahilisi Numunesi )
Dördüncü Madde : Şirketin müddet-i bazı esbabtan dolayı kat veya temdit edilmedikçe
İkinci Fasıl :
Sermaye ve Hisse Senedatı Beyanındadır
Beşinci Madde : Şirketin sermayesi on bin Osmanlı lirasından ibaret olup beheri beş Osmanlı lirası kıymetinde ikişer bin hisseye münkasımdır. Hey2eti Umumiyenin işi bu sermayeyi bir misli tezyid etmeğe selahiyeti olacaktır. Tezyid-i sermayeye karar verildiği zaman. Hükümete malumat verilecektir. Sermayenin bir mis-linden fazla tezyidi evvel emirde Hükümetin muvafakatınınistihsaline mütevakıftır. Senedadattan maada bila kıymet beşyüz hisse ihdas olunmuştur. İş bu senetler nama muharrer olarak ahere satılamayacaktır. ( Selafüzzikir hisse senedatından maada bila kıymet beş yüz adet Müessis senedi ihdas olunmuştur. İlk bu senetler ilk beş sene zarfında nama muharrer olarak ahere satılamayacaktır.) Şirketin ihraç eyleyeceği hisse senedatının numuneleri kablel - ihrac lacel- i tastik Ticaret Vekaletine tevdih edilecektir.
Altıncı Madde : Şirket sermayesinin tamamı imza ve yüzde onu istihsal olunduktan sonra suret-i katiyede teşkil etmiş addolunacak ve hissedar yazılanlara tediye ettikleri takaside mübeyyin muvakkatsenedat verilecek ve sermayenin nısfının tediyesinde eshabı yedinde bulunan senedat-ı muvakkate senedat-ı asliyeye tahvil edilecektir. Şirketin Hisse senedatı Türkçe yazılacaktır.Sermayenin aylık taksidinin tediyesinden sonra kalacak miktarı Şirketin ihtiyacına göre maksat-tan veya defaten Meclis-i İdarenin kararıyla dersaadet ve sair lazım gelen mahallere el-sene-i muhtelifede çıkan resmi ve gayri resmi bazı gazetelerle laakal otuz gün evvel ilan olunarak mutelebe olunacaktır.
Yedinci Madde : Hisseler bedelinin nısfı tediye oluncaya değin verilen senedat muvakkaten eshabının ismine muharrer olacak ve bedelinin yüzde onu tediye olunmayınca kablel-havale ve furuhat olamayacaktır. Ve bunların havale ve furuhati şirketin defterine kayıt edilerek zir-i bayi ile müşteri ( Müşteşri BAK ) müdiran-dan biri tarafından imza olunmağla icra olunacak ve keyfiyet havale ve füruht senetle dahi zikir ve işaret kılınacaktır.Bedelin nısfı tediye olduktan sonra senedat-ı asliye hamiline ait olmak üzere muharrer bulunacaktır.
Sekizinci Madde : Hisse senetleri Şirket nazarında Kabul-i İktisaminkısam değildir.ve Şirket her hisse senedi için bir sahip tanır. Bir hissedarın varis veya dayinleri hiç bir vesile ile Şirketin emval ve emlakının taht-ı hacze vaz'ını talep ve Şirketin umur-ı İdaresine müdahale edemezler. Ve istifa-i hukuk için Şirketin mu-hasebe defteri ile Hey'eti Umumiyenin kararlarını kabule mecburdurlar.
Dokuzuncu Madde : Evkat-ı muayenede takasid-i olunmayan hisse senedatının sahiplerinden tehiratı vakadan dolayı ihtar keyfiyete hacet kalmaksızın taksitin hululü gününden itibaren senevi yüzde dokuz hesabiye faiz ahz olunacaktır.
Onuncu Madde : Şİrketin taksitleri vaktiyle tediye edilmeyen senedat eshabı aleyhine ikameten dava etmeye hisse senetleri dahi satmaya selahiyeti olacaktır. Ve bu makule satılması lazım gelen hisse senedatının nomroları gazetelermarifetiyle neşr ve ilan olunarak tarih-i ilanından on beş gün sonra Şirket hiç bir güne ihtara ve muamelat-ı adliyeye mecbur olmamak ve zarar ve ziyanı sahibe ait olmak üzere dersaadet ve İzmir Borsalarında ve Borsalarda henüz alınıp satılması kabul olunmamış ise müzayede tarikiyle hisseleri sattıracaktır. Bu vecihle furuht olunan senedat iptal olunacak ve müşterilere eski senetlerin nomralarını havi olmak üzere yeni senedat ita kılınacaktır. Satılan senedin esham hasılası hissedarın Şirkete olan duyununa hasr ve tahsis olunur. Ve noksanı olan talep olunacağı gibi fazlası var ise ana ita olunur.
Üçüncü Fasıl
Şirketin Umur-ı Dahiliyesi Beyanındadır
On Birinci Madde : Şirketin umur ve musallahı Hey'eti Umumiye tarafından mensup ve beşten sekize kadar azadan mürekkep bir Meclis'i İdareye ihale olunur. Ve şu kadar ki ilk üç sene müddet için teşkik olunacak Meclis-i İdare azası müessisler tarafından tayin olunacaktır.
On İkinci Madde : Üç sene müddet için tayin olunan azanın müddet-i umuriyetleri hitam bulduktan sonra meclis-i İdareye intihap olunacak azanın ilk tecdidinden kura ile andan sonra kadim itibariyle her sene selesı çıkarılarak yerlerine aheri intihap ve tayin kılınacaktır. Şu kadar ki çıkan azanın tekrar intihabı caiz olacaktır.
On Üçüncü Madde : Meclis-i İdarenin içtimaı icap ve maslahata tabi olacakise de laakal ayda iki defa Şirketin merkezinde toplanması lazımdır. Müzakeratın muteber olması laakal nısfından bir ziyade azanın bizzat hazurine matuftur.
Meclis-i İdarenin kararları hazır bulunan azanın ekseriyet arasıyla muteber olunur. Tesavi-i ara vukuunda keyfiyet içtima-ı atiye talik edilir ve anda dahi tesviye-i ara vuku bulursa mevzubahis olan teklif red olunur.
On Dördüncü Madde : Meclis-i idarenin müzakeretı zabıt defterine kayıt olunur.ve zir-i reis ile hazır-ı bil-meclis bulunan aza tarafından imza edilir.zaptın suratı veya fıkra ı mahrece si muteber olmak için reis veya vekili tarafından imza olunmak lazım gelir.
On Beşinci Madde:idare meclisi azasından her birinin şirketin la-akal yirmi hisse senedatına malik olması lazım gelir.Senedat-ı mezbura satamayacaktır.
On Altıncı Madde:Meclis-i idare azasından bir veya bir kaçının vefatı veya istifaası vuku-undan veya sair bir sebepten dolayı bir veya bir kaç azası munhal kalır ise meclisi idare anların yerine muvakkaten aza tayin eyleyecek ve intihabı kat-i gelecek heyet-i umumiye tarafından icra olunacaktır.bunların üğzerine furuhatı caiz olmadıgını mubeyyin bir tamga vurulacaktır.
On yedinci Madde:Meclis-i idare her sene iclerinden bir reis ve bir reisvekili innihab eder.ve reisin veya vekilin gıyıbanda vekalet etmek üzewre azalardan birini tayin eyler.
On sekizinci Madde:azadan memalik-i ecnebiyede ikamet edenler veya muvakkaten gaybudet edenler esna-i muzakeretta kendülerine vekalet etmek üzere refiklerinden azadan birini tayin edebilirler.şu kadar kji verkalet edecek azanın kendi 4reyi dahil oldugu halde ikiden reyi olamayacaktır.
On dokuzuncu madde:meclisi idare şirketin umur ve emvalinin idaresi için iktidar-ı tama haizdir.ve hakta sulh olmak ve hukum tayin etmek selayihatıne maliktir.ve heyeti umumiyeye arz olunacak hesabıta tanzim ile tevzi olunacak temettüdühün miktarının teklif eder.meclisi idarenin reisi gerek maddi gerek maddi-i aliye sıfatıyla huzuru muhakimde bizzat veya bil-vekale şirket namına mudafada bulunur.
Yirminci madde:meclisi idare meva-ı mahsusus ve bir muddet muayene için haiz oldugu iktidarı kısmen veya tamamen azasından bir veya birkaç zaata ba-vekalet mahsusa ihale edecegi misülllü mesalih-i cariyenin ruviyyet tesviyesi için hariçten dahi bşir veya bir kaç zaata tevkil eyleyebilir.
Yirmi birinci Madde:meclis-i idare azaıs hasılat-ı safiyeden kendilerine tahsis kılınacak hisseden başka mecliste hazır bulunacakları günler iöçinb hissedara hey'eti umumiyesince takdir ve tayin edlicek bir ücret daha ahs edilcektir.
Dördüncü Fasıl
Hey'eti Umumiye Beyanındadır
Yirmi ikinci madde : Suret- muntazama da akd-i işti,ma eden heyEti umumiye umum hissedarın hey'eti mecmuası makamında bulunur.
Yirmi üçüncü Madde : Hey'eti umumi her sene mayıs zarfında şirketin merkezinde sur-eti adiyede akd-ı iştima eder.bundan başka meclisi idare icap eyledikce sur-eti fevkalde olarak hey'eti umumşye davet edebilir.her sene hey'eti umumiyenin iştima-ı nihayet 20 gün akdem tahriren.ticaret nezaretine ihbar olacak ve heyeti meskure de canip-i nezaretten bir komaser hazır bulundurabilcetirk.
Meclisi idare ve mufettiş raporları ile senelik bilanço da v eheyeti umumiye zabıtlar namelerinden ve heyeti ö meskurude hazıl bulunan hissedarının esamı ve miktar hissedelerine ve mubeyyin cetvelden dörder nushası.ticaret vekaletine gönderilcektir.
Yirmi dördüncü Madde : Heyeti umumiye vekalet veya esaleten la-akal 5 hisseye malik olan hissedarlardan murekkep olacaktır.heyeti umumiye de gerek asaleten gerek vekaleten hazılr bulunan hissedarların her beş hisse için bir reyi o0lacak ve su kadar ki her bir hissedaran beş ten fazla reyi olamayacaktır.
Yirmi beşinci madde:davet nameler yevme-ii iştimaadan la-akal bir mah evvel altıncı maddede beyan edildiği vechile gazetelerle ilan kılıncaktır.
Yirmi altıncı madde:heyeti umumiye gerek asaleten gerek vekaleten sermyaesinin bir rub-unamusavi hisse senadatına malik hissedarlar hazır bulunuur ise teskil etmiş aktolunur.heyeti umumiyeden hazır bulunacak hissedarlarının mutasarruf oldukları hisselerin salef-üs zikir bir ruba musavi olup omadıgı anlaşılmak üzwere hisse sentlerini on gün zarfında meslisi idare tarafından arane oluncak mehale tesilim etmeleri,davetnamelerde ihtar olunacaktır.iş bu heyeti umumiyenin defa-ı evveli iştimaında hazır bulunan hissedarınan asalet ve vekaleten hamil oldukları hisse senedatının miktarı derece-i kafiyede olmadıgı halde heyeti umumiyeye ikinci defa olarak iştimaya davet edilir.
İş bu ikinci iştimada hazır bulunan hissedara hisselerinin miktsrı ne olursa olsun birinici iştimada muzakeresine karar veirlmiş olan hususat hakında icra-i muzakeret edeceklerdir.bu vechile cereyan eden muzakerat mer-i ve muteber olacaktır.birinci iştima ile ikinci iştima meydinki muddet 20 günden duun ve bir mahdan efsun olmayacak veikinci iştimaın davetleri on gün evvel ilan olunacaktır.
Yirmi Yedinci madde:heyeti umumiyeye meclisi idare meclisi riyaset eder.ve reyis mevcut omadıgı halde,meclis idare azası içlerinden birini riyaset-i vekalete imtihab edeler.heyeti umumiyeye de hazır olup en ziyade hisseye mailik oılanlardan ikisi rey toplamak hizemetini ifa eder.heyeti umumiyeye katibi reyisi,rey toplamaya memur olanlar tarafından tayin olunur.
Yirmi sekizinci madde:heyeti uymumiye de muzakere olunan hususta ekseriyet ara ile verilir.muzakere olunacak mevadın cetveli meclisi idare tarafından tanzim edlir.iş bu cetvele dahil olacak mevat meclisi idarenin teklifatı ile hamil oldukları hisselerin bedelei şirket sermayesinin la akal yüzde yirmi beşine bali olan hissedaran tarıfndan yev-mi iştimadan la-akal on gün evvel vukup olacak teklifattan ibaret olacaktır.iş bu cetvele dahil olmayan hu-susat heyeti umumiye de heyeti umumiye de muzakere olunamaz.
Yirmi dokuzuncu madde:hey'eti umumiye bil cxümle hesabatın tekkiki iiçin gerek hissedarların ve gerek hariçten bir veya muteaddit mufettiş tayin eder.
Otuzuncu madde:beher sene ak-i iştima edecek heyeti umumiye şirketin umur-ı musalahına dair her sene meclisi idare tarafından takdim olunan layıha ile hesabata dair mufettiş tarafından verilen raporun kıratının istima ve hesabatı ledel-muzakere ya kabul veya red2eder ve hisse-i temetüh tayin eyler,tebdili idare eden meclisi idare azasının yerlerine digerleirni nasp eder.ve şirketin bil cumle umuru hususata hakkında bil muzakere karar-ı kat-i ita ve meclisi idarenin icap eylerse itidarını tevsih eyler.fakat heyeti umiyeye asaleten ve veklaeten şirket sermayesini la-akal selasına musavih hissedar eshabı mevcut olup bunların ekseeyit arası hasıl olmadıkca sermayenin tezyidine karar verilemez.
Otuz birinci madde:heyeti umumiyenin zapt olunan muzakaeratı bir deftweri mahsusuna kayıt ve ziri,heyeti umumiye reisi ile rey toplamaya memur olasnlar ve katip tarafından imza edlir.heyeti umumiyenin her iştimaında hazır bulunan hissedaranın esamiyesi ile ikamettegahı ve her biririn hamil oldugu hisseler miktarını mubeyyin bir cetvel tanzim ile mevcut olanlar tarıfndan imza edlip zabıt defterinin o günkü varakasına rapt ve talep vukunda alakadarana teblig olunur.Teblig olunur.
Otuz ikinci madde:lacel ihticac ibraz oluncak heyeti umumiyenin zabıt suretine veya kıraat mahrecesi meclisi idare reisi veya vekili tarafından imza edlir.
Otuz üçüncü madde:heyeti umumiye iş bu nizamname ahkamına tevfikan verilcek kararların kabulu kayıp olan veya muhalif reyde bulunan hissedra için dahi mecbur-ül icaptır.
Beşinci Fasıl
Hesabat-ı Seneviye ve Müfredat Defteri Beyanındadır.
Otuz Dördüncü Madde:Şirketin seneyi maliyesi Mart iptidasından bed'an ile Şubat sonuncu günü hitam bulur.Fakat birinci sene-i maliye müstesna olarak,şirketin sureti katiyede teşkili tarihi ile o senenin Şubat sonuncu günü beynindeki müddeti şamil olacaktır.Meclisi idare her sene mihayetinde şirketin matlubat ve duyunatını havi bir defteri umumi tanzim ve iş bu defter ile muvazene defterini ve hesabatı Heyeti Umummiyenin içtimaından kırk gün evvel Müfettişlere arana ve tebliğ edecek ve heyeti umumiyenin hini içtimaında ana takdim edilecektir.Heyeti Umumiyeye dahil olmak selahiyetyine haiz olan her hissedarmezkur defterleri ve hesebata mutalaa ve muayene edebliir.
Altıncı Fasıl
Temettuatın Suret-i Taksimi ve Re-esul Mala
Mahsup Akça Beyanındadır
Otuz beşinci madde:Şirketin temettuatı safiye-i seneviyesinden evvala bi istisna his-selerin cümlesine faiz olarak bedeli tesfiye edilmiş sermayeye yüzde altı itasına kifayet edcek.meblag ve saniyen ihtiyac akcesini teskil etmek üzere temettuatı mezburunnin yüzde beşi ifraz olunduktan sonra baki kalan kısmı sureti katiyede taksi olunur.
Yüzde Altı Müesselere
YÜzde dördü Elçisi İdare reis ve azalarıyla ve katibine
Metbakı yüzde doksan hissedarına tevsi olunacaktır.(uzeri karalanmış;beşyüz adet muessisi hisse senedi ihraç olunacak ve su kadar ki bu hisse senetleri beş sene zarfında ahere satılamayacagı gibi bü muddet esnasında da nama muarrer olamayacaktır)
Yedinci Fasıl
İhtiyac Akçesi
Otun altıncı madde:ihtiyac akcesi otuz beşinci madde mucibince temettuatı seneviye en mufrez meblagın terakimınden teşkil edecek ve mesarıfı fevkalde gayri melfuazaya karşılık tutulacak ve bu akcenin miktarı şirket sermayesinin yüzde 25ine musavi bir reddeye bali oldukca ihtiyac akcesi ifraz olunamaycaktır.şu kadar kı ihticay akcesi sermayesinin yüzde 25ine bali olduktan sonra sarfiyat icrasıyla miktarı nispet-i meskuruden asagıya duserse tekrar temettuattan tevkifat icrasına mubaseret olunacaktır.
Otuz yedinci madde:hasılat-ı seneviye hisse basına yüzde 6faiz veya hisse temettuhu tasınak kifayet etmedegi takdirde takdirde noksan-ı ihtiyac akkceisnden ikmal edilecektir.
Otuz sekizinci madde:şirketin enkizası muddetinde bil cumle taahüdatı ifa olduktan sonra ihtiyac akcesi kafe-i hissedaran beyninde takdim olunucaktır.
Sekizinci Fasıl
Şirketin Temdid-i Müddet ve Feshi ve Kat-ı
Muamelatı Beyanındadır.,
Otuz dokuzuncu madde:meclisi idare her ne vakjit ve her nesebeple olursa olsun heyeti umumiyeyi iştimaa davetle şirketin muddetinin temdidini veya kat'ı ile tasviye' muamletını veyahut sair şirket ile birleşmesini teklif edebilir.şu kadar ki temdidi muddet edilmesi veya icap eder ise şirketin sair şirketle birleşmesi tahvilat ihracı ve iş bu nizamnamenin tadili maddeleri her halde H Kırkıncı madde:Meclisi idare şirket sermayesinin üç ru-bu zayi oldugu halde şirketin feshine veya devamına ükümeti sanayen ruhsatına mutevakıftır.
karar verilmek üzere heyeti umumiye davet eder.
Kırkı birinci madde:şirketin muddeti munakazaya oldukta veya muddeti tekvil olmaksızın fesh oldukta, içtima eden heyeti umumiye şirketin tasfiye muamelat ve hesabatına karar vererek ve tasfiyeyi hesap için bir veya bir kaç memur tayin edecektir.Heyeti umumiye şirketin mevcut oldugug zamanlarda oldugu gibi tasfiye-i hesap esnasında dahi iktidar ve slahiyetini isti-male devam edecektir.tasfiyeyi hesaba memur olanlar heyeti umumiyenin kararı ve hukumetin musadesi ile şirkleti mefsuhanın hukuk ve senedat ve taahüdatı diger bir şirkete veya ahar bir kimseye devir ve ferağ edebileceklerdir.
Kırkı ikinci madde:iş buı faslın havi oldugu maddelerde gösterilen hususata karar verme üzere sureti fevkalede davet edilecek heyeti umumiye de şirket sermayesinin la-akal nısfına musavi hisse senedatını hamil hissedaran olmadıkca cereyan edecek muzakeret makbul ve muteber olamaz.
,
Dokuzuncu Fasıl
Meva-ı müteferrika Beyanındadır
Kırk üçüncü madde:iş bu nizamname-i dahili sureti şirketin teşkiline hukumetce musadea ita olunduktan sonra bir ay zarfında dersaadet'te takvim-i ve kayi ve diger muteber bir gazete ile ve şirket muameley-tı veya şuabat-ı idaresi bulunan yerlerde cereit-i resmiye vesairte ile aynen veya icmalen neşir olacagı gibi nizamname-i dahilinde hukumet musadesi ile vukup bulucak her günü tadilat ve her senenin Heyeti Umumiye mukarreratı ve senelik bilanço suretleri dahi gerek merkez-i hukumet ve gerek memalik-i saire de berveçh-i muharrir ilan kılınacaktır.
Kırkı dördüncü madde:şirket ihraç edecegi hisselere sahip kaydı zamanında neşir eyleyecegi tarifnamenede evvale şirketin maksad-ı teşklini ve muddetini,sanayin muessislerin esamisini,salisen sermayenin miktarını ve suret-i teyzidini rabian temettuhatın suret-i taksimini ve bu meyanda muessislere ve heyeti idari azasına tahsis kılınacak makahidi sarahaten derç ve beyna edecektir.
Kırk beşinci madde:şirket iş bu nizam nemeyi tap ve temsil ettirerek,talip olanlara ita eyleyecegi gibi elli nishasını bir defaya mahsusu olmak üzere ticaret nezaretine irsal edecektir.
Kırkı altıncı madde:şirket istastistik idarecesinde ita kılınacak numunesine tefvikanher sene muamelatına dair bir istatistik cetveli ve nezarete takdim eyleycektir.
Mühür
Şurayı Devlet
İş bu nizamnameyi dahili-i numunesinin fiyatı iki çeyrek mecididir.
(Başbakanlık osmanlı arşivi,DUİT,120/49.)
Ayni Nizamname, BUA, ŞD, HU. 1252 / 37 de de verilmiştir.nizamnamenin en son kapagında 14 cemaziyil evvel sene 1335 , 7 nisan sene 1333 mukayyet olunmuştur. ifadesi var.
Kırk Altıncı maddeden sonra, "muessislerden Azizlerli Zade ALİ ve Hacı Cafer Zade Hüseyin ve Arnavut Zade Sadık ve Arnavut Zade Ali Rıza ve Çolak Zade İsmail ve Torlak Zade Şerif Efendiler namına vekil-i musaddık...? Osmanlıca Karanlık Zade Zade Ömer Lütfi " ibaresi var.
Orjinali Arşivimdedir
------------------------ * ----------------------
*
NURİ ŞEKERİN ŞEKER FABRİKASI KURMAK İÇİN
TEŞEBBÜS AŞAMASINDA HAZIRLADIĞI BEYANNAME
Beyanname
Madde -1 Tesisi edecek Terekkii Ziraıye Şirketi Molla Ömer Zade Nuri efendi riyaseti tahtında olup kasaba, kura ve nevahilerden yüzelli sehimden beşyüz sehime kadar hisse alan zevattan on beş müessis ile ikmal olacaktır.
Madde 2- Kasaba ve mülhakat, kura ve nevahiler dahil olup ziraatla meşgul bulunmak üzere yalnız rençberana ait Terekkii Ziraıye Anonim Şirketi teşkil olacaktır.
Madde 3 -Teşekkül eden Terekkii Ziraiye şirketinin en birinci emeli yevmiye altmış ton dörtyüz çuval ieker imal edecek bir fabrikanın kasaba civarında bir münasip mahalde inşa ve lazım gelen alat ve edevatı mahallinden mübayaa edip bir an evvel tevessül olunacaktır.
Madde 4- Şirketi mezkurun dahili ve harici ve umuru idaresini kura ve nevahilerin intihap edecegi azaları ve hakkı inithaba salahıyat olanları izah edecek kanun dairesinde bir idare nizamnamesi tanzim edilecektir.
Madde 5- Rençberana suhulet olmak,Şirketten mahrum kalmamak için bir sehim bir kile bugdaydan ibaret olup yüzellibin esham senedi Kat'i le şirketi mezkurun kadrosu ikmal ve üç taksitte tediye olacaktır.
Madde 6- Beher kura ve nevahiler kaç haneden ibaret ise ala,evsat,edna üç kısmı tefrik edilip ala sınıfıında olan hane dokuz sehim,evsat sınıfında olan hane altı sehim,edna sınıfında olan hane üç sehim alacak,mezkur almış oldukları sehimlerin üçte birini derhal verecek gibi hazı ve yedinde mahfuz bulunacak diger baki iki sehimin birini otuz dokuz sene hasılatında ve diger birini kırkıncı senesi hasılatında tediye edip ikmali taksit edecek fazla talebeden rençber diledigi kadar esham almak hakkına haiz olacaktır.
Madde- 7 Nevahi ve kuranın mezkur şirketten istifade etmek için esham almak arzu ettiginde hisse senedatı muddeti zarfına kadar kabul olunacaktır.
Madde 8-Kasaba,kura ve nevahilerden kabul ve tespiti defter edilen eshamın üçte birinin heyeti idarenin kararile talep ettiklerinde derhal Uşakta Terakkii Ziraiye merkez anbarında teslim edip ve hisse senedatını teslimi miktarında heyeti idareden ahz edilecektir.
Madde 9- Mevcut anbar olan birinci taksit zehairini kuralardan gönderilen mutemet azaların ittifak kararile kasaba veya İzmirde furuhat olunup bedeli mezkuru dogrudan dogruya Bankayı Osmaniyeye emaneten bırakılacaktır.
Madde 10- Mezkur Fabrika inşa olundugunda yevmiye kırkbin kıyye şeker çıkaracak yevmiye de üçyüzbin kıyye çükündür sarf olacagı gibi bir sene için altmışmilyon kıyyen çükündürü rençber furuhat eylemesi lazım gelir,kırk veyahut altmış para hesabından en az fiyatla verilse bile senevi birmilyon liralık çükündür bedeli rençberen alacaktır.
Madde 11- Mezkur çükündür bir seneden bir seney nadas olarak terk edilen kırdaki tarlalardan dahi mükemmel oldugu tecrübe olunmuştur.Ne kadar susuz kırda çükündür ekilirse o kadar iyi olur çünkü kır tarla çükündürünü dört kıyyesinden bir kıyye şeker hasıl olur.Su ile hasıl olan çükündürü on kıyyesinden b,r kıyye şeker hasıl olur.Su ile hasıl olan çükündürü on kıyyesinden bir kıyy şeker hasıl olduguna rencberan dahi anlar.Kır çükündürü ne kadar ufak olsa bile alınması kabul olunacak bir kıyye tohum bir dönüm tarlşaya kafi gelir.En az olarak beher dönümden bin kıyye tohum bin kıyye çükündür alınacaktır.
Devamı , 1925 Öncesi Çalışmlar 2. de
Resim Galerisi
İletişim Bilgileri
Tel: (0276) 227 19 09
Adres : Kurtuluş Mah.
Ali Galip Kaya Sok.
No: 8/A UŞAK
mehmetseker@mehmetseker.com.tr
Ali Galip Kaya Sok.
No: 8/A UŞAK
mehmetseker@mehmetseker.com.tr